Bản Ngã Là Gì Và Làm Sao Để Vượt Thoát Bản Ngã Ego?

“TÔI LÀ AI, TÔI SỐNG VÌ ĐIỀU GÌ?”

Hẳn một hành trình dài, thậm chí xuyên suốt cả đời để trả lời câu hỏi trên. Tuy thế, hôm nay, tôi đem tới “cần câu”, mong bạn dùng nó mồi một con cá – tìm ra câu trả lời, một phương hướng cho chính mình.

Bài viết có lẽ phù hợp, nếu bạn đang mắc kẹt vào lưới đời xô bồ, tâm chai sạn, chẳng chút niềm vui; hay bạn luôn thấy “thiếu”, khó kết nối chung quanh, quen chìm trong các thú vui nhất thời; hoặc đồng điệu hơn, khi bạn đã sẵn sàng thay đổi, muốn chữa lành, chịu gác lại quan điểm “được ăn cả, ngã về không”… Bởi đâu có lối tắt cho thành công, cũng chẳng có thất bại nào lấy mất tất cả, thứ bạn cần là sự kiên nhẫn.

BẢN NGÃ LÀ GÌ?

Bản ngã hay cái tôi thể hiện cách bạn định nghĩa bản thân dựa trên niềm tin, thói quen, tính cách – các đặc điểm giúp phân biệt “tôi” với người khác. Thật ngạc nhiên, tâm trí ta không hề nhận ra điều này.

Bản ngã - một ý tưởng, niềm tin, quan niệm - rằng bản thân là một cá thể riêng biệt, tách khỏi phần còn lại của thế giới và tự chịu trách nhiệm cho mọi hành vi cá nhân.

BẢN NGÃ ĐẾN TỪ ĐÂU?

Khi đứa bé chào đời, dù chưa thể nói, chúng vẫn bản năng hiểu được thế giới. Trẻ thơ đâu có bộ lọc (filter), chẳng bị dán nhãn(label), chúng mặc kệ tự nhiên, vui vẻ chơi đùa, tò mò, tưởng tượng, sáng tạo. Thú vị thay, trẻ em tự nhiên đã mang sẵn tư duy trung tâm (ego-centric state): vũ trụ xoay quanh tôi, mọi việc xảy ra đều do tôi. Cũng vì đó, nếu Cha mẹ không nuôi dạy “đúng cách” thì rất dễ hình thành vết thương lòng (trauma). Và bản ngã – xuất hiện như vị cứu tinh cứu chuộc sấp nhỏ: cho các em danh tính, kiểu mẫu, vai trò để đương đầu trước lạc lối, thiếu hụt tình cảm, nó cam đoan giật lấy mọi yêu thương. Hóa ra, mong thuộc về, muốn được yêu vốn đã là những mưu cầu “nguyên thủy” của con người.

… Cùng tư duy cũ, đứa trẻ năm xưa lớn lên. Lẽ thường, kẻ bảo vệ – bản ngã bám kề cạnh: tên ấy sẽ bị dẫn dắt bởi nhiều thứ bên ngoài, nào đủ chính chắn mà làm chủ cuộc đời. Người-lớn-chưa-chịu-trưởng-thành mê đắm vật chất, chiến thắng, hào hoa… bởi họ nghĩ rằng những điều này mang lại cảm giác tồn tại, đủ đầy chúng mang lại.

BẢN NGÃ ĐỊNH HÌNH CON NGƯỜI BẠN

Bản ngã tựa nhà vua bảo thủ, ban hành luật lệ cứng nhắc mà không ai dám cãi lời. “Luật lệ” – tức hệ thống niềm tin, quan điểm, ý tưởng bản ngã tự tạo rồi gắn mác “tính cách”: tánh tôi thế, bạn không có quyền bác bỏ, bạn ngược ý tôi nghĩa là chống đối, không công nhận tôi. Dĩ nhiên lúc đó, ta cảm thấy bị đe dọa, bị giảm sút giá trị; cái tôi gặp dịp trỗi dậy hòng bảo vệ thân chủ. Nhưng bạn có biết, chính các ý kiến trái chiều, các cuộc tranh thuận lành mạnh mới gây dựng nền tảng giúp con người phát triển?

DẤU HIỆU BẢN NGÃ CÓ ĐANG THAO TÚNG BẠN?

Cùng lướt qua một vài dấu hiệu sau nhé.

- Bạn thường có cảm xúc, phản ứng thái quá.

- “Thùng rỗng kêu to” – bạn giả vờ tự tin về vấn đề nào đó, nhưng thực ra chưa đủ năng lực hiểu biết.

- Bạn khăng khăng tư duy trắng đen (black and white thinking), không chịu chấp nhận sự đa dạng của những gam màu khác. “Luôn luôn, không bao giờ, lúc nào cũng, duy nhất, chỉ có, toàn là…” là những từ ngữ mang thái cực tuyệt đối bạn hay sử dụng.

- Bạn từ chối nhiều luồng thông tin mâu thuẫn với “luật lệ” – niềm tin cố hữu của bản ngã.

- Bạn cạnh tranh gay gắt bởi sợ người khác thắng lợi thì cản trở thành công của bạn.

- Bạn hay so sánh mình với người khác.

- Bạn phán xét kẻ khác (chế giễu, lăng mạ, thậm chí hăm dọa…)

- Bạn cầu toàn, ngại mắc sai lầm, luôn phân tích và suy diễn, cuối cùng không dám hành động hoặc ra quyết định (analysis paralysis).

TẠI SAO CẦN VƯỢT THOÁT BẢN NGÃ?

Bản ngã là một tấm màn che giữa những gì bạn nghĩ bạn là và những gì bạn thực sự là. Bạn sống bên dưới sự ảo tưởng của tâm trí, hoàn toàn không ý thức được rằng bạn bị dẫn dắt bởi gánh nặng cực kỳ to lớn từ những câu chuyện mà cái tôi thêu dệt

– Isira Sananda

“Chúng ta là ai?” Câu trả lời của tôi có thể khiến bạn hoang mang: Tôi không rõ bạn và tôi là ai, có lẽ không nhất thiết phải gắn một định nghĩa nào cho chúng ta, điều tôi biết – chúng ta không phải bản ngã của mình. Bản ngã chỉ là một phần tâm hồn, là người bảo vệ, giúp ta thích ứng khó khăn thuở thơ bé. Vượt thoát bản ngã chẳng phải “giết chết” hay chối bỏ, mà là bạn – không phải bản ngã của bạn – làm chủ cuộc đời. Điều đáng mừng, vượt thoát đi chung con đường với tìm lại bản chất chân thực.

Hình ảnh trên diễn giải cho “công thức” nổi tiếng của Einstein: EGO = 1/ KNOWLEDGE. Cái tôi (Ego) càng lớn, tri thức (Knowledge) càng nhỏ. Bản ngã thu hẹp, kìm hãm khả năng của bạn rất nhiều.

CÁC BƯỚC CỤ THỂ GIÚP BẠN VƯỢT THOÁT BẢN NGÃ

“Sự tự tin thực sự có được khi bạn tách mình ra khỏi những bủa vây của bản ngã.”

Bản ngã – kẻ bảo vệ đầy cảnh giác – rà soát mọi tín hiệu gây hại, bất cứ điều gì mâu thuẫn với nhận thức của nó đều thành kẻ thù. Bạn cần xoa dịu, thoát khỏi sự khống chế, cho bản ngã nghỉ ngơi, nhường chỗ cho những trải nghiệm mới.

Tiếp theo là 6 bước cụ thể giúp bạn tự tin đối mặt bản ngã.

Bước 1: Nhận diện bản ngã.

Phần lớn thời gian ta chìm trong vô thức, bản ngã tung hoành kiểm soát mọi đàng. Chỉ sự thức tỉnh mới “vô hiệu hóa” quyền năng bản ngã. Ngay lúc bạn quan sát được bản ngã, nó tức thì suy yếu, khổ đau bị cuốn trôi, hé lộ niềm an nhiên tự tại.

Biết rằng khó khi ép mình ngồi với mình, cũng chẳng dễ dập tắt dòng suy nghĩ miên man, chắc bản ngã đang lo sợ mà chống cự đấy. Bạn hãy kiên nhẫn, tìm nơi yên tĩnh, hít một hơi thật sâu, nhắm mắt rồi tự nhủ: mình đang bình an, hôm nay mình chọn lối đi mới khám phá bản thân, mình không phải là bản ngã kia.

Bước 2: Buổi hội ngộ thân thiện

Bản ngã xây dựng hệ thống “luật lệ”– nội dung điều luật xuất hiện sau từ “Tôi”. Khi nổi lên tiếng nói văng vẳng trong đầu, bạn chỉ cần im lặng quan sát, không cả tin, đừng phân tích hay phản ứng. Bỗng bạn nhận ra những khuôn mẫu bó buộc, mê mờ bạn dành cho mình: tôi dở, tôi không xứng với điều tốt đẹp; hay tôi phải đứng nhất lớp, tôi buồn khi bạn bè đều có điện thoại mới còn tôi thì không …

Bước 3: Đặt tên cho bản ngã – hành động đơn giản đầy hiệu quả, giúp tách bạch rõ ràng bạn và bản ngã.

Tôi thường gọi bản ngã là “anh bảo vệ” – chàng hiệp sĩ hết lòng che chở. Một học viên của tôi lại chọn tên “chị Đẹp” – Tôi luôn hướng cô đến tầm hoàn hảo để nhận lãnh yêu thương. Tôi quan sát những chuyến viếng thăm của “anh bảo vệ”, “chị Đẹp” của cô. Phần tôi, “anh bảo vệ” có lần ghé chơi một ngày, lắm lúc biệt tích cả tuần. Thú vị hơn, cô hiểu anh bảo vệ đến mức, cô rõ điều anh ghét, biết khi nào anh dễ bị “châm ngòi” thịnh nộ. Tôi dần cẩn trọng trước các tình huống đó và tạo nhiều phản hồi đúng đắn.

Bước 4: Cuộc chạm trán bản–ngã–bị–châm–ngòi.

Bạn nhớ bước 2 chứ, buổi hẹn thân thiện hồi ấy giờ biến thành khốc liệt. Bạn không gặp bản ngã lúc “hiền lành” mà là lúc nóng giận–bị–châm–ngòi. Tôi khuyên bạn thực hành ba bước trên ít nhất hai tuần trước khi sang giai đoạn này. Do trong trạng thái bị châm ngòi, chẳng phản ứng nào được cân nhắc hợp lí, cái tôi sẽ phản ứng thái quá so với bản chất vấn đề.

Tôi phân tích lại tình huống của An mà tôi đã kể trong bài viết về Trigger tâm lý [link bài trigger].

Sự việc: Ngày đầu tiên đi làm, An mời sếp ly cà phê và bị từ chối – “Xin lỗi em, anh đang có việc gấp.” An sững sờ, người nóng bừng, liên tục tự trách: sao mình lại mời, xấu hổ quá, chắc sếp ghét mình, mình đã làm gì sai…

Sự thật là: anh sếp lịch sự từ chối vì không tiện uống ly cà phê.

Nhưng bản–ngã–bị–châm–ngòi hiểu rằng: sếp coi thường nhân viên mới, mình không được thương, mình tệ… Giống ba mẹ hồi xưa chẳng bao giờ đồng ý đưa mình đi chơi, họ quá bận, họ hời hợt ngay cả khi mình đem giấy khen về…

Thật, bản ngã quả bậc thầy kể chuyện, vẽ vời hàng nghìn trải nghiệm, cốt bảo vệ, nhưng vô tình khiến quá khứ trói buộc, bạn đau dai dẳng vết thương lòng năm xưa.

Bước 5: Trân trọng và công nhận bản ngã

Nay bạn đã hiểu tấm lòng bản ngã, che chở, giúp bạn tránh tổn thương. Hãy cảm ơn nó đã nỗ lực vì bạn, động viên nó, rằng bạn đã trưởng thành, có khả năng quản lí cảm xúc và đối diện thử thách. Bản ngã có thể nghỉ ngơi.

Bước 6: Tiến xa hơn nữa – đây là bước nâng cao và tùy chọn. Bạn thử xem video YouTube về điều trái ngược quan điểm cá nhân. Ngồi với những cảm xúc nó mang lại. Cho phép bản thân lắng nghe những tiếng nói trong đầu, liệu ngoài phản ứng cảm xúc, bạn còn nghe thấy gì?

CÔNG CỤ HỖ TRỢ QUÁ TRÌNH THỰC HÀNH

Vượt thoát bản ngã là sự thay đổi nhận thức, đạt được thông qua rèn luyện hàng ngày. Bạn có thể Viết Nhật kí cho tương lai (video) để tăng sức mạnh quan sát và nhắc nhở bản thân, thêm hỗ trợ ở các bước 4–5. Điền vào chỗ trống những điều thích hợp với hoàn cảnh của bạn.

Bước 4: Cuộc chạm trán bản–ngã–bị–châm–ngòi

Tôi cảm thấy …[buồn, xấu hổ] … khi găp tình huống gây kích hoạt, đó là: … [bị từ chối khi mời ly cà phê] …

Với tôi, tình huống gây kích hoạt …[bị từ chối khi mời ly cà phê] ..., có nghĩa là ... [tôi không đủ tốt, không xứng đáng được yêu thương] …

Bước 5: Trân trọng và công nhận bản ngã Và,

Tôi biết ơn bản ngã đến che chở tôi khỏi cảm giác … [không đủ tốt, không xứng đáng được yêu thương] …

Tôi ổn để thử cảm giác mới, rằng … [tôi đủ tốt, xứng đáng được yêu thương] …

Tôi sẽ không suy diễn các sự kiện theo chiều hướng cũ … [không đủ tốt, không xứng đáng được yêu thương]

Bây giờ … [tôi đủ tốt, xứng đáng được yêu thương] …

LỜI KẾT

Sự thay đổi thách thức bản ngã, dĩ nhiên nó kháng cự quyết liệt. Dẫu chông gai, nhưng tin rằng đáng để nỗ lực. Hành trình này sẽ tặng bạn vẻ an nhiên tự tại (inner peace) – niềm hạnh phúc thực sự mà trước đây bạn khó lòng chạm tới.

Tên nhân vật đã được thay đổi để tôn trọng tính cá nhân.

Hình ảnh: Pinterest

Nguồn tham khảo: https://yourholisticpsychologist.com/how-to-do-ego-work